Powikłania antykoncepcji hormonalnej

Układ krążenia

,,Używanie doustnych środków antykoncepcyjnych jest związane ze wzrostem ryzyka ciężkich chorób, takich, jak zmiany zakrzepowo-zatorowe, zawał serca, czy udar." - cytat z ulotki dołączonej do jednego z dostępnych na rynku polskim preparatu antykoncepcyjnego

Zawał serca

U kobiet stosujących antykoncepcję doustną stwierdzono wiekszą częstość wystepowania zawałów serca. Ryzyko wzrasta znacznie, jeżeli pacjentka przekroczyła 35 rok życia lub/i pali papierosy. Na wystąpienie zawału serca narażona jest szczególnie pacjentka stosująca preparaty antykoncepcyjne pierwszej generacji. Przyczyny tego są złożone:

Niekorzystne zmiany profilu lipidowego

Ryzyko rozwoju choroby wieńcowej wzrasta przy podwyższonym stężeniu cholesterolu całkowiego oraz frakcji LDL-cholesterolu. Natomiast frakcja HDL-cholesteroru ma dzialanie ochronne (jest to tzw. dobry choresterol) i ryzyko chorób serca wzrasta przy niskim poziomie tej frakcji. Zmiany w profilu lipidowym zależne sa od rodzaju i dawki hormonów użytych w preparacie. Ogólnie mówiąc składowa progestagenna wywiera działanie niekorzystne, zmniejszając poziom HDL-cholesterolu oraz zwiększając poziom frakcji LDL. Składowa estrogenna działa odwrotnie, wywiera więc działanie ochronne, ale jednak działania niekorzystne przeważają i czestość zawałów serca u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną jest większa, niż w całej populacji.

Zmiany w układzie krzepnięcia

Powodują one wzrost częstości występowania choroby zatorowo - zakrzepowej oraz zatoru naczyń mózgowych. Mają też wpływ na zwiększenie częstości zawałów serca. Zwiazane są ze składową estrogenową tabletek antykoncepcyjnych.

Zaburzenia metabolizmu węglowodanów

Cukrzyca przyspiesza rozwój choroby niedokrwiennej serca. Podczas stosowania preparatów zawierajacych progestageny może dojść do powstania zespołu oporności na insulinę. Antykoncepcja hormonalna powoduje wzrost ryzyka wystapienia cukrzycy.

Choroba zatorowo - zakrzepowa

Problem ten jest jeszcze mało znany w naszym społeczeństwie, gdyż u kobiet przed menopauzą, nie stosujących antykoncepcji hormonalnej, choroba ta wystepuje rzadko. Najczęściej jest związana z dodatkowymi czynnikami - inną chorobą wymagającą hospitalizacji albo przynajmniej leżenia w łóżku, zabiegami operacyjnymi, szczególnie powikłanymi zakażeniami lub związanymi z unieruchomieniem pacjentki oraz porodem.

Wiekszośc ludzi jest przekonana, że krew w żyłach zawsze płynie, a nigdy nie krzepnie, więc ryzyko tej choroby jest lekceważone. Tymczasem stosowanie hormonalnej anykoncepcji może powodować wystąpienie choroby zatorowo - zakrzepowej u zupełnie zdrowej młodej kobiety. Ryzyko to jest związane ze składową estrogenową preparatu i jest szczególnie wysokie, jeżeli pacjentka pali papierosy.

Powikłaniem zatoru, który wytworzył się w układzie żylnym (najczęściej w żyłach podudzia) może być przemieszczenie się zakrzepu do tętnic płucnych i spowodowanie zatoru płuc. Powikłanie to może okazać się śmiertelne. Ryzyko choroby zatorowo - zakrzepowej jest najwyższe u kobiet stosujących preparaty antykoncepcyjne trzeciej generacji.

Nadciśnienie tętnicze

Antykoncepcja hormonalna może prowadzić do podwyższenia skurczowego oraz rozkurczowego ciśnienia krwi. Za rozwój nadciśnienia tętniczego odpowiedzialna jest najprawdopodobniej składowa progestagenowa preparatów antykoncepcyjnych.

"Wzrost ciśniena tętniczego przy stosowaniu doustnych środków antykoncepcyjnych, jest zależny od wieku pacjentki i dla kobiet po 35 roku życia wynosi średnio dla ciśnienia skurczowego 33 mm Hg i 19 mm Hg dla cisniena rozkurczowego. Wartości te dla kontrolnej grupy wiekowej nie stosującej antykoncepcji hormonalnej wyoszą odpowiednio 12 i 3 mm Hg" (1)

Krwotoczny i niedokrwienny udar mózgu

Wzrost ryzyka udaru mózgu zwiazany jest ze składnikiem estrogenowym tabletki antykoncepcynej i jest zależny od dawki oraz czasu przyjmowania hormonów. Ryzyko udaru wzrasta znacznie u pacjentki palącej papierosy lub/i cierpiącej na nadciśnienie tętnicze.

"Ryzyko udaru przy nadciśnieniu tętniczym i stosowaniu antykoncepcji hormonalnej wzrasta dziesięciokrotnie w porównaniu z grupą kontrolną, a samo stosowanie antykoncepcji hormonalnej, u osób nie obarczonych innymi czynnikami ryzyka wystąpieia udaru mózgu, zwiększa ryzyko jego wystąpienia trzykrotnie." (Na podstawie badań - L.Rosenberg i in., Am. J of Ob/Gyn wrzesień 1997)

Inne

Powikłaniem antykoncepcji hormonalnej może być niewydolność naczyń krwionośnych ośrodkowego układu nerwowego, co może powodować bóle głowy, zaburzenia widzenia, utratę przytomności, drgawki.

Podsumowanie

Preparaty antykoncepcyjne pierwszej generacji powodują prawie dwukrotny wzrost ryzyka udaru mózgu oraz choroby zatorowo - zakrzepowej, a niemal 5-krotny wzrost ryzyka zawału serca. Preparaty trzeciej generacji odznaczają się podwyższonym ponad dwukrotnie ryzykiem choroby zatorowo - zakrzepowej. Ryzyko stosowania preparatów drugiej generacji jest mieszane. Nie istnieją hormonalne środki antykoncepcyjne, które nie zwiększałyby ryzyka ciężkich chorób układu sercowo - naczyniowego. Należy też pamietać, że ryzyko tych chorób, w wielu przypadkach nie zmniejsza się po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej.

Choroby nowotworowe

W opracowanym przez Ministerstwo Zdrowia wykazie czynników rakotwórczych znalazły się hormony estrogenowe. W załączeniu wymienione są: doustne środki antykoncepcyjne stosowane w terapii sekwencyjnej, doustne złożone środki antykoncepcyjne, estrogeny terapii substytucyjnej, estrogeny sterydowe i niesterydowe. (Załącznik do "Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie czynników rakotwórczych ..." z dn. 11 września 1996r.)

Rak piersi

Rak piersi jest bardzo niebezpiecznym nowotworem. Przede wszystkim jest on najczęstszym nowotworem złośliwym występujacym u kobiet. Stanowi najczestszą przyczynę zgonów kobiet. Jest bardzo prawdopodobne, że długi czas może rozwijać się nie dając żadnych objawów. Jest wtedy niewyczuwalny przez pacjentkę, a rozpoznać można go dzięki badanim mammograficznym, które wtedy pozwalają na uratowanie życia pacjentki. W późniejszym stadium rozwoju szybko rozrasta się, nacieka sąsiadujące tkanki oraz daje przerzuty. Jest nowotworem bardzo groźnym, uleczalnym jedynie wtedy, gdy zostanie rozpoznany we wczesnym stadium rozwoju, dlatego każdy czynnik, który powoduje wzrost częstości zachorowania na raka piersi należy traktować bardzo poważnie.

W związku z początkowo powolnym wzrostem tego nowotwou nie można się spodziewać, żeby badania ujawniły wzrost częstości zachorowań u kobiet, które stosują antykoncepcję hormonalną przez krótki czas. Natomiast wiele opracowań ujawnia znaczący wzrost zachorowań u pacjentek stosujących doustne środki antykoncepcyjne przez 10 lat.

Każda kobieta moze zachorować na raka piersi. Jednak udowodniono częstsze występowanie przerzutów u kobiet stosujących doustną antykoncepcję, jak również to, że mają one mniejszą szansę przeżycia w porównaniu z kobietami, które zachorowały choć nigdy nie stosowały hormonalnej antykoncepcji. Wyniki tych badań przeczą tezie, że rzekomo kobiety stosujące antykoncepcję mają większą szansę przeżycia w przypadku zachorowania, gdyż częściej zgłaszają się do lekarza. (Większą szansę przeżycia mają tylko te kobiety, które po 40 roku życia systematycznie wykonują badanie mammograficzne.)

Wzrost częstości zachorowań na raka piersi jest związany ze składową estrogenną preparatów antykoncepcyjnych. Efekt ten jest tak wyraźny, że udowodniono większą częstość zachorowania na raka piersi nawet u kobiet stosujących hormonalną terapię zastepczą, choć dawki hormonów w HTZ są znacznie mniejsze, niż w preparatach antykoncepcyjnych. Dodatkowym czynnikiem ryzyka jest brak ciąży do 30 roku życia.

Rak szyjki macicy

Rak szyjki, podobnie, jak rak piersi jest bardzo niebezpiecznym nowotworem, uleczalnym jedynie jeżeli zostanie wykryty w początkowej fazie rozwoju. Mimo, że wydaje się, że nie ma bezpośredniego związku ryzyka zachorowania na raka szyjki z hormonalną antykoncepcją, to badania statystyczne ujawniają wyraźnie taką korelację. Związek ten jest pośredni - długotrwałe stosowanie tabletki antykoncepcyjnej wiąże się zwykle z wczesną inicjacją seksualną oraz częstszymi zmianami partnerów. Natomiast te czynniki zwiększają ryzyko infekcji wirusowej, której powikłaniem jest rak szyjki - chodzi tutaj głównie o wirusa brodawczaka ludzkiego - HPV. Ponadto badania Oksfordzkiego Stowarzyszenia Planowania Rodziny ujawniły częstsze występowanie raka szyjki w stadiach bardziej zaawansowanych u kobiet stosujących antykoncepcję doustna, mimo, że kobiety te częściej muszą zgłaszać się do lekarza.

Inne

Antykoncepcja hormonalna zmniejsza częstość wystepowania raka jajnika. Ma więc w tym przypadku dzialanie ochronne. Nie należy jednak przeceniać tego efektu, gdyż częstość występowania raka jajnika jest wielokrotnie niższa, niż raka piersi, więc pozytywne w tym przypadku działanie tabletki antykoncepcyjnej ma tak naprawdę niewielkie znaczenie. Twierdzenie, że antykoncepcja owszem zwieksza ryzyko raka piersi i szyjki, ale za to zmniejsza raka jajnika i w sumie te efekty się znoszą - jest zwykłą manipulacją. Rzetelne porównanie wymaga uwzględniena częstości występowania tych nowotworów. Ponadto efekt ochronny dotyczy tylko tych kobiet, które przebyły niewiele porodów (mniej, niż 4) i są w największym stopniu zagrożone rakiem jajnika. Ciąża i laktacja stanowią naturalną ochronę przed tym nowotworem.

Powikłania metaboliczne

Cukrzyca

Składnik progestagenowy preparatów antykoncepcyjnych może pogarszać metabolizm węglowodanów, tolerancję glukozy oraz powodować wzrost insulinooporności. Nieprawidłowe wyniki testu tolerancji glukozy zależne są od składowej progestagennej preparatu antykoncepcyjnego.

Choroby wątroby

Wątroba jest narzadem, w którym dokonuje się metabolizm hormonów stosowanych w antykncepcji, podobnie jak wielu naturalnych hormonów, białek, tłuszczów i innych substancii oraz leków. Wpływ środków antykoncepcyjnych na ten narząd jest więc bardzo złożony. W badaniach statystycznych wykazano jednak, że kobiety stosujące antykoncepcję narażone są na rozwój żółtaczki cholestatycznej i kamicy pęcherzyka żółciowego.

Przyrost masy ciała

Związany jest z działaniem anabolicznym hormonów stosowanych w antykoncepcji. (Diałanie anaboliczne oznacza nadawanie procesom metabolicznym w organiźmie takiego kierunku, że powiększa się masa mięśni, wzmacniaja się kości oraz gromadzone są zapasy energii w postaci tkanki tłuszczowej. Odwrotnością anabolizmu jest katabolizm.) W przypadkach, kiedy kobieta zauważa u siebie skłonność do tycia i obserwuje stopniowy, niewielki, ale utrzymujący się stale, mimo pewnych ograniczeń dietetycznych przyrost wagi, przyczyną może być antykoncepcja hormonalna.

Zaburzenia metabolizmu witamin

Stosowanie doustnej antykoncepcji prowadzić może do niedoboru witamin z grupy B oraz witaminy C.

Niepłodność

Antykoncepcja hormonalna zaburza działanie osi przysadka - jajnik (zob. ,,Naturalna regulacja poziomu hormonów"). Nie jest to dzialanie uboczne, ale celowy, zamierzony efekt antykoncepcji. Działaniem niepożądanym jest natomiast brak powrotu do prawidłowej, cyklicznej czynności przysadki oraz jajników po odstawieniu środków antykoncepcyjnych, kiedy kobieta planuje zajść w ciążę. Powikłanie to obserwuje się szczególnie często, jeżeli antykoncepcję hormonalną zastosowano u młodej kobiety, która jeszcze nie rodziła. Po przerwaniu antykoncepcji samoistny powrót regularnych cykli obserwuje się (w zależności od wieku pacjentki, rodzaju i dawki stosowanych hormonów oraz czasu ich podawania) u 80-90% kobiet. U pozostałych potrzebne jest dodatkowe leczenie.

Ponadto u kobiet stosujących antykoncepcję częściej dochodzi do infekcji wywołanych przez Chlamydia trachomatis. Związek antykoncepcji z większą częstością występowania chorób przenoszonych drogą płciową jest pośredni i wynika z większej liczby partnerów seksualnych. Jest jednak wyraźny i powoduje zarówno wzrost ryzyka zachorowania na raka szyjki (poprzez zakażenia wirusowe - problem ten omówiono w rozdziale o nowotworach), jak i zwiększa ryzyko niepłodności wywołanej chlamydiową infekcją narządu rodnego.

Zmiany psychiczne

Antykoncepcja hormonalna powodować może depresję. Powszechnym działaniem ubocznym doustnej antykoncepcji jest obniżenie libido (pociągu płciowego). Objaw ten czesto jest lekceważony, gdyż u kobiety nie wywołuje on niemal żadnych, przykrych dla niej zmian. Kobieta często nie dostrzega (lub nie chce dostrzegać) tego objawu, nie skarży sie więc lekarzowi, natomiast odczuwa to w zupełnie inny sposób. Za nieudane, nie przynoszące satysfakcji współżycie obwinia męża. Według niej - to on stał się nieczuły, nieromantyczny i nie potrafi jej zrozumieć. W miarę upływu czasu trudności w pożyciu pogłębiają się i narasta niechęć do męża. To on stał się nieatrakcyjny - przytył, wyłysiał, nie jest jej potrzebny. U mężczyzny, który czuje, że nie zaspokaja potrzeb swojej żony mogą pojawić się problemy z potencją. Powodzenie leku, jakim jest Viagra ujawniło istnienie wstydliwego problemu oraz jego powszechność.

Małżeństwa, w których używana jest antykoncepcja rozpadają się częściej, niż te, które stosują metody naturalne regulacji poczęć. Wśród par stosujących metody naturalne, współpracujących z profesorem Roetzerem odnotowano zaledwie 2% rozwodów. podobną zależność obserwujemy w Polsce. Oczywiście przyczyny tego zjawiska są złożone, jednak analizując je nie można nie uwzględniać efektu zmian libido u kobiet stosujących hormonalną antykoncepcję.

Inne

Innymi działaniami ubocznymi antykoncepcji hormonalnej mogą być: nudności i wymioty, krwawienia z dróg rodnych, bóle i zawroty głowy, trądzik i przebarwienia skóry, bóle brzucha.

MW 1999 - 2003